Binnenkort gaan we met kunstenaarsgroep ARTchipel kijken naar de film 'Over your cities grass will grow' van Sophie Fiennes over het werk van Anselm Kiefer. Het televisiepro-gramma 'Het Uur van de Wolf' zond de film enige tijd geleden uit, en ik was er meteen kapot van, al kende ik Kiefers werk natuurlijk daarvoor al. De aanschaf van de dvd kostte me nogal wat moeite: in Nederland was hij niet te krijgen, via amazon.com kon ik hem uit de VS laten komen; de levertijd was ruim anderhalve maand. Maar ik had 't er voor over! Met behulp van een beamer gaan we hem projecteren op de muur van de bovenzaal van De Waegh in Dokkum, ons hoofdkwartier.


Ik heb een grote bewondering voor Anselm Kiefer en zijn werk, om twee redenen. Allereerst om zijn materiaalgebruik. In het werk van Kiefer wordt niets gebruikt om iets anders uit te beelden: lood is gewoon lood- geen middel om een 'loodgrijze lucht' uit te beelden; glas is gewoon glas. Aarde is aarde, as is as. Maar door de directe manier waarmee hij zijn materialen te lijf gaat krijgen ze een heel sterke zeggingskracht. Ze beginnen als symbolen te werken, maar niet in de oppervlakkige zin van het woord: het is niet te zeggen waar ze symbool voor staan, maar je voelt, ziet, beleeft (als je je durft te laten confronteren door het werk van Kiefer) dat die materialen een enorme lading krijgen terwijl ze volkomen hetzelfde blijven. Ook als ze 'getransformeerd' worden door zuren, of door vlammen - zelfs dan wordt hun eigenheid als het ware bevestigd.


En daarmee ben ik meteen bij de tweede reden waarom ik Kiefer en zijn werk bewonder. Hij gebruikt, en verwijst naar, mythen en mythologiën op een heel directe, maar tegelijkertijd kritische manier. Met 'mythen' bedoel ik uiteraard niet 'verhalen die natuurlijk niet waar zijn, hoewel ze misschien wel ergens een kern van waarheid bevatten'. De mythe is één van de manieren waarop de mens probeert zichzelf en de wereld waar hij deel van uitmaakt, verhalend, te begrijpen. Een mythe is dus waar; niet omdat het verhaal 'echt gebeurd' zou zijn, maar omdat de mythe iets wezenlijks over mens-zijn probeert duidelijk te krijgen. En daarin schuilt tegelijkertijd het gevaar: de mythologiserende mens kan zich in zijn zingeving ook vergalopperen - hetgeen overigens onderwerp is van tal van oeroude mythen: de mythe ontmaskerd... door de mythe zelf!


Kiefer vertelt mythen, over de mens, over hoe wij de wereld om ons heen beleven, welke voorstellingen wij ons maken van onszelf en van de ander en van de wereld waarvan wij deel uitmaken. Maar tegelijkertijd ontmaskert hij de mythe ook. Met name zijn ontmaskeringen van de Duitse mythe (het Germanendom, de Arische mythe, de 'Noordse' mythologie) behoren tot de meest indrukwekkende beeldende prestaties van onze tijd - zo waar dat ik ze menigmaal door verschillende mensen onafhankelijk van elkaar 'zo zwaar' heb horen noemen. En óf de mythologiserende Nationaal-Socialist zich vergaloppeerde! Maar ook de Griekse mythologie, of de mythologie van de alchemie komen aan de beurt; de film 'Over your cities grass will grow' laat het zien. En de titel verwijst naar een Bijbelpassage, óók dat! -van de profeet Ezechiël als ik me niet vergis.


Hoe dan ook: ik popel om deze prachtige film (die ook als film een waar kunststuk is, heb ik me door terzake kundigen laten verzekeren) te laten zien aan mijn collega-kunstenaars, hier in het noorden van Friesland. Ik wil er met hen over van gedachten wisselen. En ik hoop zo iets duidelijk te krijgen over wat ons inspireert, over wie wij zijn, over de culturele traditie waarin wij staan, over hoe we daarmee verbonden zijn en tegelijkertijd over de volkomen vrije en autonome manier waarmee we ons ertoe kunnen verhouden.


En wat de kunst betreft die wij maken: over our cities grass will grow, uiteindelijk blijft er niets van over. Maar juist daarom moeten we scheppen, scheppen, scheppen! Tegen de klippen op en tegen beter weten in! De mens moet roepen, roepen: hinnenie!- hier ben ik! Tégen de duisternis, tégen de anonimiteit, tégen het nietzijn!


Ziezo.

Wie zei ook weer: "Een mens krijgt eerder de Noordpool in zicht dan de achterkant van zijn eigen nek." Ik weet het niet meer. Hoe dan ook, 't is waar: de wereld ontdekken is gemakkelijker dan jezelf tegenkomen. Maar zou je hetzelfde niet ook kunnen zeggen met als beeld: je eigen voetzolen?


 
Ze liggen voor me op tafel, mijn voetzolen. Een keer of tien afgegoten in gips, en in latex, nadat ik met mijn poten in de klei ben gaan staan - letterlijk. Hier liggen ze, mijn voetzolen, en ik neem de tijd om ze goed te bekijken. Ik zie de bolletjes van mijn tenen. Op de grote teen zie ik de lijntjes in de huid, als een antipodische vingerafdruk. Ik zie de bal van mijn voet, de lichte glooiing van de voetzool, er zitten nog lichte vegen klei op. Hiermee loop ik dus over de aarde. Hierop sta ik.




"Doe de schoenen van je voeten, want de plaats waar je staat is heilige grond, " heeft iemand Anders ooit gezegd, zo staat geschreven. Let wel: de plaats waar je staat is heilig, en niet een plek ergens anders. Daarom maakt het ook niet uit waar Atelier The Idea of North gevestigd is. North is een idee, een denkrichting, een intuïtieve antenne, een 'intentionele boog'. Het atelier is waar ik de Noordpool in zicht krijg. En dat is overal waar ik sta.


Ik kan 't aanraken, met mijn vingertoppen. Maar wat ik voel is gips, geen huid. Ik zie 't, maar ik kan er niet bij.